Podczas wigilijnej kolacji dzielimy się opłatkiem. Skąd wziął się ten zwyczaj?
Nazwa „opłatek” pochodzi od łacińskiego słowa „oblatum”, które w tłumaczeniu na język polski znaczy „dar ofiarny”. Jest on rodzajem przaśnego chleba. Wypieka się go z takich samych składników jak chleb: mąki i wody.
Do ciasta na opłatek nie dodaje się jednak drożdży
Opłatek wywodzi się od błogosławieństwa w okresie wczesnego chrześcijaństwa – eulogii. Do świątyni wierni przynosili wówczas i zanim rozpoczęła się msza składali je na ołtarzu. Część z nich była później święcona i używana jako Eucharystia, pozostałą część świecono po zakończeniu mszy. Poświęcone po mszy chleb – eulogia – początkowo rozdawany był tym wiernym, którzy w czasie mszy nie przystąpili do komunii. W późniejszym okresie zabierano je do domów dla chorych. Obyczaj ten znany był od VI wieku, jako pierwsi eulogię spożywali wierni kościoła wschodniego. Znany był także na terenie Italii, Niemiec i Czech.
Tradycja dzielenia się opłatkiem podczas kolacji wigilijnej pojawiła się w Polsce w XV wieku
Przywilej jego wypiekania mieli początkowo tylko plebanie i klasztory. Po domach były roznoszone przez siostry zakonne, wikariuszy, ministrantów, kościelnych. Zwyczaj dzielenia się opłatkiem stał się bardziej powszechny jednak dopiero w XVII wieku. Początkowo dzielili się nim jedynie magnaci i szlachta. Od XIX wieku opłatkiem dzieli się już wszyscy.
Do wypiekania opłatków początkowo używano specjalnych form przypominających duże szczypce na końcu, których znajdowały się dwa prostokąty wykonane z żelaza. Znajdował się na nich wytłoczony wzór, który odbijał się na gotowym opłatku. Wypiekano opłatki białe oraz kolorowe. Te kolorowe wypiekano głównie na wsiach, gdyż po wieczerzy wigilijnej zanoszono je gospodarskim zwierzętom. Opłatki służyły także do ozdób. Były to tak zwane światy. Miały one nie tylko przypominać o narodzeniu Jezusa Chrystusa, ale także odpędzać złe duchy. Światy zawieszano na podłaźniczkach (choinka to zwyczaj późniejszy) i u powały.